ازدواج سفید، به نوعی از ازدواج و تشکیل زندگی زناشویی گفته می‌شود که ثبت رسمی نمی‌شود. به بیان ساده در این نوع ازدواج اطلاعات مربوط به آن در هیچ دفتر ثبت اسنادی ثبت نمی‌شود. موضوع ازدواج سفید در دنیا موضوع جدید و تازه‌ای نیست. سال‌هاست که جامعه غرب با این موضوع روبرو است. در ایران با توجه به فرهنگ و دین افراد جامعه موضوع ازدواج سفید نوعی شوک فرهنگی محسوب می‌شود.
این موضوع در ایران نه تنها شناخته شده نیست، بلکه از طرف مردم نیز پذیرفته نشده است البته جا دارد بگوییم امروزه به ارامی این موضوع با سرعتی کم به سمت پذیرش پیش می رود. این نوع ازدواج دارای ثبت رسمی نیست، در نتیجه هیچ تعهد قانونی بین دو طرف وجود ندارد. خانم و آقایی که ازدواج سفید می‌کنند، بدون ثبت رسمی و داشتن تعهد آزادانه زندگی مشترک را شروع می‌کنند. در ادامه به توضیح بیشتر در مورد ازدواج سفید می‌پردازیم. برای آگاهی بیشتر در این مورد و شرایط ازدواج سفید در ایران تا پایان با ما همراه باشید.
ازدواج سفید چیست؟
پیوندی به مدت نامعلوم بین دو فرد برقرار است که فاقد مشروعیت اجتماعی و حقوقی است به این دلیل فرزند حاصل از این ازدواج بیشترین لطمه را می خورد. به عبارت دیگر منظور از « ازدواج سفید » زندگی مشترک زن و مرد بدون ازداوج رسمی است. یعنی به گونه‌ای که زن و مرد بدون اینکه خطبه عقد یا صیغه بینشان جاری شود برای زندگی زیر یک سقف می‌روند.
در معنایی دیگر پیوندی بر خلاف ازدواج دائم و ازدواج موقت نه در شرع و نه در عرف ما ایرانیان جایی ندارد، چون دختر و پسر بدون برگزاری مراسم عقد و به خاطر منافع اقتصادی و عاطفی زیر یک سقف می‌روند.
ازدواج هایی که به آن ازدواج بد و نوصال گفته می شد و در واقع ، ازدواج ثبت شده و قانونی بود اما بدون رابطه جنسی، که البته بیشتر این ازدواج ها به ازدواج مطلق ( به معنای ازدواج با رعایت تمام حقوق متقابل زناشویی) منجرمی شد، اما رفته رفته با رنگ باختن حضور مذهب در بطن اجتماع پیشرفته غرب و با دستاویز قرار دادن مسائلی مانند مشکلات اقتصادی، ازدواج سفید که در اصل به معنای ازدواج پاک و معصومانه بود، با رعایت تمام تعهدات مربوط به مسأله ازدواج، رنگ جدیدی به خود گرفت و هم رنگ دود و آهن شد، اما همچنان واژه سفید را مانند وصله ناجوری با خود یدک می کشید.
ازدواج سفید امروزه به معنای هم باشی و هم زیستی همراه با روابط جنسی است، اما بدون عقد نکاح و ثبت قانونی!
واژه ازدواج سفید با معنی امروزی حتی در آغاز از سوی جوامع غربی نیز پذیرفته نمی شد. در آلمان تا دهه ۱۹۵۰ به این نوع ازدواج ، « ازدواج وحشی » می گفتند. در ایران از سال ۱۳۹۳ به بعد متأسفانه مسأله ازدواج سفید به تهدید بزرگی برای خانواده ها مبدل شد. در تعریف دیگری از ازدواج سفید می توان چنین گفت ازدواج سفید یعنی خانه‌ای که دو نفر در آن زندگی می‌کنند و هر دو نیز از عهده امرارمعاش خود بر می‌آیند. در نتیجه مشکل اقتصادی در این زمینه مطرح نیست. با این وجود حاضر نیستند به‌صورت رسمی عقد کنند. برخی حتی سال‌هاست در کنار هم زندگی می‌کنند اما حاضر نیستند به‌صورت رسمی آن را ثبت کنند. وضعیت زمانی شکل پیچیده‌ای به خود می‌گیرد که این فرزندانی از این ازدواج‌ها متولد می‌شوند که در وضعیت نامعلومی قرار می‌گیرند.
کاربرد های ازدواج سفید در قدیم و جدید چیست
کاربرد نو نمونه زبان فارسی آن «ازدواج سفید» (و گاهی ازدواج سپید) می باشد که برای توصیف زندگی مشترک بدون ازدواج رسمی است که نباید با نکاح عرفی یا ازدواج عرفی اشتباه گرفته شود. دکتر امیدعلی احمدی، “جامعه‌شناس” درباره تعریف اینکه ازدواج سفید چیست می‌گوید: در این ازدواج که در غرب رایج است و به معنای «هم‌باشی» نیز شناخته می‌شود، پیوندی به مدت زمان نامعلوم بین دو فرد برقرار می‌شود که فاقد مشروعیت اجتماعی و حقوقی است.
پیامد‌های حقوقی ازدواج سفید
در این نوع ازدواج رابطه‌ی زن و مرد زنا تلقی می‌شود و فرزند ناشی از آن فاقد مشروعیت قانونی است، چون نسبت فرزندی او با پدر قابل اثبات نیست». در چنین مواردی اغلب زن به خاطر پرهیز از بی آبرویی به دنبال اثبات رابطه ابویت فرزند و والد نمی‌رود و حتی اگر ادعا کند که صیغه بوده است، در صورت انکار مرد، ادعای زن، به خاطر ثبت نبودن، قابل اثبات نیست. در این میان فرزندان بی پدر و بی خانواده‌ای باقی می‌مانند که نه آنها از والدین ارث می‌برند و نه والدین از آن ها. گرچه سایر حقوق این کودکان، چون بقیه کودکان است، اما معمولاً کسی حضانت آنان را بر عهده نمی‌گیرد، مگر اینکه یک پروسه پیچیده قانونی طی شود. در این موارد سپردن حضانت به مادر محتمل‌تر است و زن چه از نظر روانی و چه از نظر حقوقی شکست خورده و بلاتکلیف باقی می‌ماند.
دغدغه دولت و مخالفت حکومت بابت ازدواج سفید در ایران
یکی از دغدغه‌های اصلی مسئولان این است که چرا میزان ازدواج جوانان کاهش پیدا کرده است. در نگاه نخست همه وضعیت اقتصادی، فقدان شغل و فقر را دلیل اصلی کاهش میزان ازدواج در کشور عنوان می‌کنند. رابطه بین نسل‌ها نیز از بین رفته و دیگر نسل‌های گذشته آموزه‌های خود را به نسل جدید آموزش نمی‌دهند. ما امروز برای کاهش آسیب‌های دوران پس از ازدواج مراکز مشاوره قبل از ازدواج را راه‌اندازی کرده‌ایم. نکته جالب اینکه هفتاد درصد خانواده‌های دختر و پسرانی که برای ازدواج به این مراکز مراجعه می‌کنند هنوز از این قضیه بی‌اطلاع هستند و جوانان با اراده خود و بدون اطلاع والدین چنین تصمیمی گرفته‌اند. به همین دلیل نیز آخرین افرادی که از موضوع ازدواج فرزندان خود مطلع می‌شوند خانواده‌ها هستند. این مساله نشان می‌دهد که روابط در خانواده‌ها به هم خورده است. متاسفانه ما به این بهم خوردگی روابط در خانواده‌ها به‌صورت جدی توجه نمی‌کنیم.
اثرات مخرب ازدواج سفید
زندگی که بدون اساس و بدون هیچ مبنایی شکل گرفته باشد عمر کوتاهی دارند و ازدواج های سفید که در کشورهای غربی و البته اخیراً در ایران شکل می گیرد معمولاً حدود یک سال یا کمی بیشتر دوام دارند که در نهایت اصولاً یا به ازدواج رسمی و یا به جدایی ختم می شوند. این ازدواج تاثیرات بسیار منفی روی احساسات و روحیات افراد دارد چرا که یک پدیده غیر قابل هضم بوده و اشکالات مشکلات بسیاری بر آن وارد است و مسائل و مشکلات عدیده ای نیز به دنبال دارد، چنانچه بخواهیم چند مورد از نقص ها و معایب ازدواج سفید در جامعه ایرانی را مطرح کنیم می توانیم به موارد زیر اشاره ای داشته باشیم : ۱- بروز مشکل در روابط خانوادگی. ۲-خیانت جنسی زوجین به همدیگر. ۳- عدم تعهد و وفاداری و پایبندی به زندگی مشترک. ۴-عدم حمایت عاطفی و اقتصادی از طرف خانواده ها. ۵-جایگزینی زندگی زناشویی با تفریح و خوشگذرانی. ۶-توسعه و ترویج فساد و بی بند و باری در جامعه در صورتی که آگاهی لازم برای ازدواج سفید نباشد.
وضعیت فرزندان در ازدواج سفید
در عقد ازدواج رسمی با متولد شدن فرزند، روابط حقوقی، مالی و غیرمالی زیادی بین پدر و مادر و فرزند شکل می‌گیرد اما در ازدواج سفید این موضوع کمی متفاوت است. با توجه به اینکه در ازدواج سفید عملا نکاح به صورت قانونی محقق نمی شود رابطه زوجیت نیز مشروع و قانونی نمی باشد و هر فرزندی که از این رابطه به وجود بیاید حکم زنا زاده دارد و به فرزندی که در اثر ازدواج مشروع و نکاح رسمی بوجود نمی آید در اصطلاح فرزند طبیعی می گویند. و طبق ماده ۱۱۶۷ قانون مدنی طفل متولد از زنا ملحق به زانی نمی شود. نکته حائز اهمیت، بیشتر فرزندان متولدشده در شیوه زندگی هم‌خانگی «سقط» می‌شود. نسب به فرزند در ازدواج سفید در ازدواج سفید نسب فرزندان مشترک بین فرزند و پدر طبیعی، منتسب نمی‌شود و شکل نمی‌گیرد، اما نسب بین مادر و فرزند برقرار می‌شود. ارث فرزند در ازدواج سفید ، همان‌طور که گفتیم نسب بین پدر و فرزند شکل نمی‌گیرد و با توجه به مطالب بالا که علت ارث را ذکر کردیم : ۱-نسب ۲- سبب فرزند طبیعی نسبت به پدر هیچ کدام از مبانی ارث را ندارد ، پس نه پدر از فرزند ارث می‌برد نه فرزند از پدر.
اما در خصوص مادر ، فرزند از لحاظ نسب به مادر منتسب می‌شود و هم مادر از فرزند ارث می‌برد و هم فرزند از مادر. نفقه و هزینه های فرزند در ازدواج دائم، هزینه‌های مالی زندگی فرزند تا سنین مشخصی بسته به جنسیت فرزند با پدر می باشد اما در ازدواج سفید ، پدر هیچ‌گونه وظیفه قانونی جهت پرداخت هزینه های فرزند خود، ندارد. در واقع هزینه‌های زندگی فرزند کاملاً برعهده مادر می‌باشد. اختیارات و تصمیم گیری برای فرزند باتوجه به اینکه پدر طبیعی بچه، مسئولیت قانونی در قبال فرزند خود ندارد ، اختیاراتی همچون : حق حضانت، ولایت، اجازه برای ازدواج دختر و … نیز برای پدر طبیعی متصور نیست.
شرایط ازدواج سفید
از آن جایی که در ازدواج سفید، طرفین ملزم به دادن هیچ گونه تعهدی به یکدیگر نیستند، شرایط آن می تواند برای تعدادی از افراد جذابیت داشته باشد. طبق تحقیقات انجام شده، دلایلی مانند مشکلات مالی و اقتصادی، نیاز به شناخت بیشتر یکدیگر، پیش از ازدواج و محک زدن رابطه، عدم الزام به تعهدات مربوط به ازدواج یا در مواردی، عدم اعتقاد به ازدواج دائم از سوی طرفین را می توان به عنوان شرایطی که طرفین به ازدواج سفید روی می آورند ذکر کرد.
- در همین خصوص افرادی به دفاع یا انتقاد از شرایط این نوع ازدواج پرداخته اند. منتقدان این نوع ازدواج با اشاره به این که در ازدواج سفید، افراد هیچ تعهدی به یکدیگر نداشته و می توانند هر زمان که بخواهند از رابطه خارج شوند یا حتی برای ارتباط با شخص دیگر در حین رابطه با محدودیتی مواجه نیستند، عنوان می کنند، ازدواج سفید باعث سست شدن نظام ارزشی جامعه می شود و به نوعی مروج بی بند و باری اخلاقی در جامعه است.
- اما در مقابل این گروه، مدافعین ازدواج سفید، با اشاره به برخی شرایط این ازدواج، مانند عدم تعهد مالی، یا حتی عدم تعهد به رابطه دائمی بین طرفین و قبول این شرایط توسط زوجین، معتقد هستند این نوع ازدواج، قابل قبول می باشد و باید به اراده و انتخاب این افراد احترام گذاشته شود.
- شرایط ازدواج سفید به نحوی است که زوجین، بدون هیچ نوع عقدی اعم از موقت یا دائمی، شروع به زندگی در یک خانه می کنند. در چنین شرایطی ممکن است، با گزارش افراد دیگر مانند، همسایگان به جرم رابطه نامشروع متهم شوند.
ازدواج سفید در فرهنگ ایرانی
در ایران با توجه به فرهنگ حاضر و نقش پر رنگ مذهب در خانواده‌ها، روال رایج و مطلوب بین زوج‌ها و خانواده‌ها، ازدواج رسمی و سنتی است. در نتیجه بیشتر افراد در بیشتر مناطق از آداب و رسوم سنتی و رسمی پیروی می‌کنند و هرگونه عدم همخوانی با این شیوه، از نظر دیگران و جامعه ایرانی نادرست و گناه به شمار می‌رود. به زبان ساده‌تر در ایران، فردی که ازدواج سفید انجام می‌دهد، مورد شماتت و سرزنش خانواده‌ها قرار خواهد گرفت. طبق تحقیقات آماری که از ازدواج سفید در ایران مشخص شده بین ۱ تا ۳ سال است که این ازدواج سفید رواج یافته اکثر افرادی که ازدواج سفید کردن بین ۲۵ تا ۳۰ سال داشتند و دارای تحصیلات کاردانی و کارشناسی بودند. ۶۲ درصد آنها دارای تحصیلات کاردانی و کارشناسی بودند و ۲۳ درصد آنها در مقطع ارشد و دکتری تحصیل می‌کردند، ۵۰ درصد افرادی که ازدواج سفید دارند امیدوارند در آینده ازدواجشان رسمی شود حدود نیمی از مردان قصد نداشتند در آینده ازدواج رسمی داشته باشند.
مقایسه ازدواج سفید در ایران و اروپا
در چند دهه اخیر روابط جنسی و سبک ازدواج‌ها در جهان تغییرات زیادی داشته است. این تغییرات در ایران نیز چشمگیر است. تحقیقات انجام شده در این زمینه نشان می‌دهد که روابط جنسی قبل از ازدواج در ایران رو به افزایش است. این موضوع در کلان شهرهای ایران بیشتر به چشم می‌خورد.
هم خانگی: در این نوع ازدواج خانم و آقا بدون هیچ عقد شرعی و رسمیت قانونی با یکدیگر هم‌خانه می‌شوند ولی ارتباط جنسی ندارند. این موضوع از نظر شرع و دین اسلام پذیرفته شدنی نیست. با فرهنگ جامعه ایرانی نیز سازگاری ندارد.
هم باشی: هم باشی نوعی هم خانگی است. خانم و آقا بدون ثبت رسمی با یکدیگر در یک خانه زندگی می‌کنند. با وجود اینکه ازدواج آنها جایی ثبت نشده است، مسائل مربوط به خانه و زندگی بر دوش هر دو نفر آنها است. تفاوت فرهنگ و دین ایران در مقایسه با فرهنگ و دین جامعه غرب، سبب شده تا موضوع ازدواج سفید و مسائل مربوط به آن در ایران و اروپا با یکدیگر متفاوت باشد.
در خصوص تاریخچه ایجاد ازدواج سفید لازم به توضیح است که در ابتدا ازدواج سفید به این معنا بوده است که به هر دلیلی خانم و اقا با یکدیگر هم خانه می‌شوند. ناگفته نماند که در ابتدا به ازدواج ناکامل که دو فرد با هم در یک خانه زندگی می‌کنند ولی روابط جنسی ندارند، ازدواج سفید گفته می‌شد. این سبک ازدواج در ایران متفاوت‌تر است. موضوعی که در ایران از آن تحت عنوان ازدواج سفید یاد می‌شود، شرایطی است که دو طرف به جهت برطرف کردن نیازهای عاطفی و جنسی خود با یکدیگر هم خانه می‌شوند.
در نتیجه ازدواج سفید دو معنا دارد. معنای اول هم خانگی که به شرایطی گفته می‌شود که در آن خانم و آقا بدون ثبت رسمی در یک خانه مشترک زندگی می‌کنند و با یکدیگر رابطه جنسی ندارند. حالت دوم این سبک ازدواج هم باشی نام دارد. در هم باشی دو فرد غیر هم جنس مشترکاً در یک خانه زندگی می‌کنند و با یکدیگر رابطه جنسی دارند. نوع دومی که از آن تحت عنوان زندگی زناشویی بدون ازدواج نیز یاد می‌شود، بیشتر در کشورهای اروپایی و آمریکایی رواج دارد. دختر و پسر بدون ثبت رسمی و داشتن هیچ تعهدی زندگی مشترک خود را شروع می‌کنند.
حکم شرعی ازدواج سفید
در دین اسلام، عقد نکاح در دو شکل دائم و موقت پذیرفته شده است و طبق حکم فقهی برخی فقها، حکم فقهی نکاح، آن است که هم در نکاح دائم، هم در نکاح موقت باید صیغه عقد به طور شفاهی خوانده شود و ایجاب و قبول به طور صریح توسط زوجین ادا شود. برخی از فقها، بر این اعتقاد هستند که وقوع رابطه زناشویی، بدون خواندن عقد نکاح، به هیچ وجه نمی تواند مورد پذیرش باشد و در صورت وقوع، در حکم زنا بوده و احکام و مجازات زنا باید در خصوص عاملین آن جاری شود.
در مقابل این دسته، گروه دیگری از فقها در مورد حکم فقهی نکاح معاطاتی معتقدند، نکاح معاطاتی، قابل قبول بوده و آثار نکاح بر آن جاری می باشد. نکاح معاطاتی به این معنا است که زوجین به جای خواندن صیغه نکاح و ادای شفاهی ایجاب و قبول، در عمل و با انجام رابطه زناشویی، ایجاب و قبول خود را نشان دهند.
این فقها در استدلال حکم فقهی خود بیان می کنند، عقود می توانند با انجام هر عملی، مبنی بر ایجاب و قبول طرفین، منعقد شوند و در معاطات نیز افراد با عمل، این ایجاب و قبول را بیان می کنند و چون عقد نکاح بر مبنای اراده و موافقت طرفین می باشد، نیازی به رعایت تشریفات نبوده و ضمن داشتن اراده برای برقراری رابطه حلال، عقد نکاح جاری می شود.
حکم ازدواج سفید در حقوق ایران
در پاسخ به این سوال که حکم ازدواج سفید در ایران چیست و در صورت جرم بودن حکم مجازات آن چیست؟ باید گفت، به دلیل مغایر بودن این نوع ازدواج با موازین دین اسلام و همچنین عدم پذیرش آن توسط عرف جامعه، قانون گذار ایران تاکنون ازدواج سفید را به رسمیت نشناخته و قانونی در خصوص شرایط آن وضع نکرده است.
اما در این خصوص که این ازدواج صحیح است یا نه، می توان گفت، ازدواج در معنای عام و پذیرفته شده آن مبنی بر پذیرش طرفین عقد و قبول شرایط حاکم بر آن می باشد. در حقوق ایران وقوع ازدواج باید همراه با رعایت تشریفات قانونی و انجام الزاماتی، مانند خواندن صیغه نکاح و ثبت رسمی آن باشد.
اما در ازدواج سفید، طرفین توافق می کنند که هیچ گونه تعهدی به یکدیگر نداشته و ملزم به رعایت مواردی که در قانون و عرف برای ازدواج پذیرفته شده است، نمی باشند. ازدواج سفید را می توان به معامله معاطاتی تشبیه کرد که در آن، طرفین معامله بدون انجام تشریفات عقد مورد نظر و صیغه شفاهی، تنها با انجام عمل مورد نظر، اقدام به معامله با یکدیگر می کنند.
مانند بیع معاطاتی، که در آن طرفین معامله بیع، بدون ذکر شفاهی ایجاب و قبول، تنها اقدام به گرفتن موضوع معامله و دریافت ثمن معامله می کنند. مثال بارز این نوع بیع را می توان در فروشگاه ها مشاهده کرد که افراد اقدام به برداشتن جنس مورد نظر کرده و بهای آن را به فروشنده می پردازند.
مهمترین دلایل گرایش به ازدواج سفید در ایران
- نبود امنیت شغل و درآمد کافی ۱۶/۷۴ درصد
- بی اعتقادی به ازدواج رسمی ۴۱/۳۷ درصد
- آزادی انتخاب فردی و حق بر بدن ۲۰/۱۹ درصد
- بی اعتمادی ۷/۳۸ درصد
- آشنایی بیشتر ۱۴/۲۸ درصد
برای دریافت مشاوره پیرامون ازدواج و دوستی به صفحه مشاوره ازدواج و دوستی مراجعه کنید
